Những mạch cần uống toàn chân thang

Trẻ con phát sốt lên sởi, mới chợt ở trên mặt đã lặn; tinh thần mỏi mệt không muốn ăn, ói ra lãi, phát suyễn đi tả, miệng khô môi nứt, lòng bàn tay bàn chân và ngực nóng dữ, đầu ngón tay ngón chân đều lạnh, mạch chạy tế sác không có thứ tự; hai mạch xích càng yếu hơn, đó là dương hư không phát lên được, khí không nối tiếp làm cho lên suyễn. Tân dịch của tỳ cạn hết cho nên môi khô. Chân âm hư thiếu, hỏa nung đốt làm cho lòng bàn, tay bàn chân và ngực nóng. Bởi hỏa suy, tỳ không vận hóa, mà sinh tả, nên uống Toàn chân thang (Tâm đắc/1) bỏ Bạch truật, Ngũ vị gia Đơn bì để bổ hỏa ở trong âm, làm cho hỏa Long lôi thu liễm về nguyên chỗ.

Trẻ con nhân khi ngủ bị ngã, bại liệt nửa người, chân tay mềm nhũn không nhấc lên được. Mạch thấy hồng đại, ấn lâu thấy không có lực, là vì tiên thiên yếu kém, trong khi ngủ giật mình kinh sợ rồi ngã, làm cho khí huyết không chu lưu được nên sinh ra như vậy. Nên uống Toàn chân thang (Tâm đắc/1) bội Sâm.

Bỗng dưng ngã quay không biết gì, đờm kéo lên, buồn bực vật vã, nhức đầu, mạch thì hai bộ thốn rất hồng đại, hai mạch xích và mạch hữu quan rất trầm vi. Đó là do dương lấn mạnh quá, chân âm không thu liễm được, vả lại thổ hư không chứa giữ được dương, cho nên dương vượt lên trên. Nên uống Toàn chân thang, Bạch truật sao sữa, làm cho thủy mạnh để chế hỏa; bồi bổ thổ để chứa giữ chân dương; bổ hỏa để hướng dẫn, thanh kim để thu liễm lại làm cho hỏa trở về nguyên chỗ để làm tròn trách nhiệm bế tàng.

Mình nóng chân tay giá lạnh, phát điên, nói sảng không ngủ, uống nước nhiều, đại tiểu tiện đều bí; Sáu bộ mạch trầm vi không có lực, đó là phục âm ở trong đẩy dương ra ngoài. Tân dịch không lưu hành nên bí tiểu tiện, kém ăn đã từ lâu, đại tiện táo bón, miệng khát không có tân dịch. Nên uống Toàn chân thang bội Thục địa để thu liễm, để cứu vãn lấy chân dương trong lúc sắp tắt.

Phát sốt, li bì mệt nhọc, họng khô, miệng nứt, buồn phiền nói nhảm, đại tiện lỏng, mặt đỏ, sắc tối sạm rầu rầu. Mạch thì hai bộ thốn hồng sác, bộ quan mạch nhược, bộ xích vi yếu quá. Đó là chứng lao thương phát nóng, nên uống Toàn chân thang (Khôn/1) bội gia Nhân sâm, Truật, Thục địa để nhuần tưới cho trung khí và tiết nạp những dương khí đã bị hư hao.

Trẻ em nóng dữ, mỏi mệt li bì, môi khô lưỡi nứt, ọc ra sữa, lòng bàn chân bàn tay và ngực nóng như hơ lửa. Mạch hồng sác mà huyền. Đó là sốt lâu thương tổn chân âm, âm đã bị suy hao phải mau thu liễm lại. Nên uống Toàn chân thang bội Thục địa, Bạch truật.

Mùa hè, người bệnh nóng dữ, nhức đầu, ho. Lỡ nhầm cho phát hãn, biến sinh ra cứng lưỡi, mồ hôi chảy như vỡ nước, tê dại, mạch hồng đại rỗng không, hoãn mà không có lực. Đó là chứng khí hư giống như trúng phong. Nên uống Toàn chân thang bội Thục địa.

Vất vả nhọc nhằn quá nhiều, nóng dữ nhức đầu, làm cho phát hãn, dần dần sinh mặt đỏ, buồn bực vật vã, tinh thần li bì không nói, chân tay quờ quạng, mạch tế nóng, nguyên dương vượt ra ngoài, nhầm phát hãn làm cho âm dương đều hao kiệt. Nên uống Toàn chân thang bội Sâm, Thục.

Chứng nhọc mệt, phát sốt, nhức đầu, ho đau sườn, nhầm cho phát hãn, lại càng sốt thêm, tinh thần mê mệt mơ mộng. Miệng khô khát nhiều, lưỡi đen, mình nặng, tay chân lạnh, không ngủ được. Mạch tế sác không có thứ tự, mạch vị khí rất kém yếu. Đó là chứng bệnh vì nhọc mệt phát sốt, càng sốt thì tinh thần càng mê mệt, âm dương sắp thoát mà thấy quái mộng, lưỡi đen, chân lạnh là âm dương đều hết, thận hư cho nên mình nặng. Nên uống Toàn chân thang bội Thục địa.

Chứng đau nhức chân không bước đi được, mạch hai bộ thốn hồng đại mà sác, hai bộ quan rất nhược; Đó là ở trên nhiệt, giữa hư, dưới hàn. Mạch đại mà sác là dương bốc ra ngoài. Mạch tế mà sác là âm kiệt ở trong đều không phải là chứng chân nhiệt. Nên uống Toàn chân thang gia Đỗ trọng.

Bỗng dưng chân tay tê dại không nhấc lên được, Mạch hồng đại rỗng không. Đó là huyết thoát mà hư rỗng. Nên uống Toàn chân thang bội Thục địa và Sâm.

Bệnh chân mới khỏi, đi đường gặp mưa, phát nóng tự ra mồ hôi, nhức đầu, ho, thổ huyết, biếng ăn. Mạch ở hai bộ thốn hồng đại mà sác, hữu quan và hai bộ xích đều yếu. Đó là nhọc mệt thương tổn đến trung khí, tỳ không giữ được huyết, hỏa nung đốt bốc thành ho. Dương bốc cho nên nhiệt, khí hư nên đổ mồ hôi, hỏa xông lên nên nhức đầu, cho uống Toàn chân thang cho bội Sâm, Thục, Bạch truật.

Sốt rét nặng, ho, thổ huyết, đi tả, kém ăn, trướng đầy trong ngực, mê man. Mạch hai bộ thốn tế sác, mạch tả quan huyền đại, mạch hữu quan rất vi (nhỏ); Hai bộ xích ấn nặng xuống không thấy đập rõ, nên uống Toàn chân thang cho bội Sâm.

Sốt rét lâu ngày thành chứng bĩ, thường phát ra đầy trướng khó chịu, lại phát nóng dữ và ho, mạch thì chỉ hai bộ thốn hồng, các bộ khác đều vi nhược, mạch hữu quan và xích càng vi nhược hơn. Đó là do thổ mất cái sinh ra nó, mẹ và con đều hư, thành ra cái giả tượng ở trong trống rỗng, bốc cả ra ngoài. Nên uống Toàn chân thang gia bội Sâm Truật.

Tỳ thận vốn hư yếu, nhân vì nhọc mệt quá nhiều, chóng mặt, choáng váng, ngã gục, bất tỉnh, mắt trông tai nghe đều không đúng sự thật, nói năng rối loạn. Mạch hồng sác không có thứ tự. Đó là chân âm chân dương đều suy kém đến cực độ. Nên uống Toàn chân thang bội Sâm Thục.

Đi đường cảm nắng, lại ban đêm nhọc mệt bốc nắng dữ, nhức đầu và ho, ọe khan, không ngủ, tinh thần li bì. Mạch hai bộ thốn đều hồng, hai bộ xích đều nhược; mạch hữu quan ấn nặng tay không thấy; mạch hữu xích nhược hơn mạch bên tả. Đó là phạm phải chứng bệnh không còn vị khí, nên uống Toàn chân thang bội Sâm Thục, uống xen với Bát vị hoàn (Huyền/1) bỏ Đơn bì, Trạch tả gia Mạch môn, Ngũ vị.

Miệng lưỡi, cổ họng nứt loét ra mà không đau, ngực bụng trướng đầy tức lên, không ăn không ngủ; Mạch ở thốn quan bên hữu hồng huyền đập mạnh, mạch ở thốn quan bên tả trầm vi như sắp tắt. Hai bộ xích ấn sâu xuống không thấy đó là do hỏa âm ế đóng ở yết hầu làm loét mà không đau, tức như những vật mất ánh sáng mặt trời. Nên uống Toàn chân thang bội Thục địa.

Trong người không có các chứng phát sốt nhức đầu. Nhưng ăn uống ngày một giảm sút, đại tiện nhỏ khuôn và rất khó đi, tiểu tiện rắt, đỏ, ít. Cứ cách 3 ngày về ban đêm khí lại xông lên, nghẹt lấp như muốn tắt thở, suốt đêm không ngủ, tinh thần mỏi mệt, thân hình khô khan, mạch tế sác, chỉ có quan xích là hơi hoãn mà không có lực. Đó là chân âm quá suy, cô dương không nơi nương tựa, nên uống Toàn chân thang bội Thục địa.

Phàm những chứng bệnh không thể nhận gọi được tên là bệnh gì, đều là do khí làm ra. Chỉ cứ theo vào căn bản mà chữa; khi căn bản đã được vững, nếu có ngoại tà cũng không thể lẩn tránh vào đâu được mà tự hiện ra ngoài.

Phát sốt dữ, nhức đầu, ho, ọe khan, không ngủ được, tinh thần mỏi mệt, dùng nhầm bài Bổ trung thang đến nỗi sinh ra mặt xanh, sưng nặng, bụng trướng rắn, vùng thượng vị tức đầy, ho, đau cổ họng, miệng có nhiều nước dãi ngọt, nóng dữ, buồn nôn, lòng bàn tay bàn chân và ngực nóng, hai chân lạnh. Mạch hai bộ thốn khi hồng khi sác; hai bộ quan không có lực; hai bộ xích lại càng vi hơn, mạch ở hai bộ quan xích bên hữu quá nhược. Đó là chứng tỳ thận đều hư yếu; trên thực dưới hư, ngoài nóng trong lạnh, chân hàn giả nhiệt. Nên uống Toàn chân thang (Khôn/1) uống xen với Thập bổ hoàn (Huyền/25).