Nước
Trần bị nước Sở đánh, phá tan mất cửa thành bên Tây. Sau người Sở bắt dân nước Trần ra tu bổ lại
cửa thành ấy.
Một hôm
đức Khổng Tử đi xe qua đấy, không cúi đầu vào miếng gỗ trước xe. Thầy Tử Cống dừng cương lại, hỏi: -"Cứ
theo lễ, đi xe qua chỗ ba người, thì phải xuống, qua chỗ hai người, thì phải
cúi đầu vào miếng gỗ trước xe để tỏ lòng kính trọng. Nay quan, dân nước Trần sửa sang cửa thành
biết bao nhiêu là người, thế mà thầy đi qua, không có lòng kính trọng, là cớ
làm sao?
-Đức
Khổng Tử nói: "Nước mất, mà không biết, là bất trí ; biết, mà không
lo liệu, là bất trung ; lo liệu, mà không liều chết là bất dũng. Số người nước Trần tuy đông, mà ba điều ấy
không biết được một, thì bảo ta kính làm sao được!
(Hàn Phi
Tử)
Lời bàn:
Cứ theo
cổ lễ rất phiền (ba người xuống xe) nhưng đức Khổng tử vốn là người hay giữ lễ
nên thầy Tử Cống mới hỏi. Đức Khổng Tử
đáp thế, ý hẳn quan dân nước Trần bấy giờ ai nấy đều ra dáng vui vẻ, hình như
không còn ai biết đến nước là gì. Nếu
quả vậy thì có người cũng như không, ngài không kính rất là phải, ví rằng:
"Ngu dân bách vạn vị chi vô dân", nghĩa là nhân dân ngu dại thì tuy
dân số nhiều đến trăm vạn, cũng đáng bảo là không có người dân nào.
Giải
nghĩa:
Tu bổ:
sữa sang chữa lại.
Bất trí:
ngu dại không biết phải trái.
Bất
trung: chểnh mảng không hết lòng với vua, với nước.