Có
người bảo vua
nước Lương rằng: "Huệ Tử nói
việc gì cũng hay thí dụ. Nếu nhà
vua không cho thí dụ, thì
Huệ Tử chắc không nói gì được nữa". Vua bảo:
"Ừ, để rồi ta xem".
Hôm sau, vua đến
thăm Huệ Tử, bảo rằng: "Xin tiên sinh nói gì cứ nói thẳng đừng thí dụ nữa".
Huệ Tử
nói: "Nay có một người ở đây
không biết nỏ là cái gì,
mới hỏi tình trạng cái
nỏ thế nào. Nếu
tôi đáp rằng:
Hình trạng cái
nỏ giống như cái nỏ, thì người ấy
có hiểu được không?"
Vua nói:
"Hiểu làm gì được".
"Thế
nếu tôi
bảo người ấy: Hình
trạng cái nỏ
giống như cái
cung có cán, có lẫy, thì người ấy
có biết được không?"
Vua nói:
"Biết được".
Huệ Tử nói:
"Ôi! Khi nói với ai là đem cái
người ta đã biết
làm thí dụ với cái người ta chưa
biết, để khiến người ta biết. Nay
nhà vua bảo tôi đừng thí dụ nữa thì tôi không sao nói được. "
Huệ Tử
LỜI BÀN
Cái
cung, cái nỏ khác nhau nhiều, nhưng lấy
cái cung nói với người đã biết cung
để khiến cho biết
được cái nỏ, thì may
người ấy ý hội cũng được ít nhiều. Phàm dạy
bảo người ta điều gì, là cốt ý
làm cho người ta hiểu được điều ấy,
mà muốn
cho người ta dễ
hiểu, không gì bằng thí dụ, nghĩa là
nhân cái
người ta đã
biết mà dd*a dạy vào cái người
ta chưa biết. Cái phương
pháp giáo dục tối tân bây giờ "qui
nạp" hay "phu diễn" cũng
lấy thí dụ làm cốt. Người ta đã
nói: "Một quyển sách không có thí
dụ chỉ là một
bộ xương mà
thôi". Câu Huệ
Tử nói: "Ðem cái người ta đã biết làm thí dụ với cái người ta chưa biết để khiến
người ta biết", thực là ám hợp với cái lối học tối tân đời nầy.
GIẢI
NGHĨA
Lương: Một
nước chư hầu mạnh
đời Chiến Quốc, tức là nước Ngụy ở vào địa phận Hà Nam và Sơn Tây bây giờ.
Tiên
sinh: Bực có tuổi, có tài, đạo đức, đáng
dạy được mình. Hay dùng chỉ thầy dạy học hay người đáng quý.
Huệ Tử: Tên
một thiên sách
của Huệ Thi người
thời Chiến Quốc, bạn với Trang
Tử.